تفاوت تحدي قرآن در يک سوره و ده سوره و کل قرآن

قرآن مجيد در يك جا مخالفان را دعوت به آوردن مثل قرآن كرده است: "قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلى‏ أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهيرا (اسراء/ 88)" و در جاى ديگر به آوردن ده سوره همانند قرآن مانند: "قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَياتٍ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِين‏(هود/ 13)" و در مورد ديگر به آوردن يك سوره مثل سوره‏هاى قرآن: "وَ إِنْ كُنْتُمْ في‏ رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى‏ عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَداءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ (بقره/ 23)".

به همين دليل در ميان گروهى از مفسران بحث شده كه اين تفاوت در تحدى و دعوت به مبارزه براى چيست؟ چرا يك جا همه قرآن و جاى ديگر 10 سوره و جاى ديگر يك سوره؟

در پاسخ اين سؤال طرق مختلفى پيموده‏اند:

الف- بعضى معتقدند اين تفاوت از قبيل تنزل از مرحله بالاتر به مرحله پائينتر است درست مثل اينكه كسى به ديگرى ميگويد: اگر تو هم مثل من در فن نويسندگى و شعر مهارت دارى كتاب و ديوانى همچون كتاب و ديوان من بنويس بعد تنزل مى‏كند و مى‏گويد يك فصل مانند آن را و يا حتى يك صفحه مثل آن ارائه بده! ولى اين پاسخ در صورتى صحيح است كه سوره‏هاى" اسراء" و" هود" و" يونس" و بقره به همين ترتيب نازل شده باشد، البته آن با ترتيبى كه در كتاب" تاريخ القرآن" از" فهرست ابن نديم" نقل شده سازگار است: چرا كه او مى‏گويد: سوره اسراء سوره 48 و هود 49 و يونس 51 و بقره نودمين سوره است كه بر پيامبر نازل شده.

اما متاسفانه اين سخن با ترتيب معروفى كه براى سوره‏هاى فوق در تفاسير اسلامى آمده است سازگار نمى‏باشد.

ب- بعضى گفته‏اند گرچه ترتيب نزول سوره‏هاى فوق منطبق بر تنزل از مرحله بالا به مرحله پائين نيست، ولى مى‏دانيم كه همه آيات يك سوره با هم نازل نمى‏شده چه بسا آياتى كه مدتى بعد نازل مى‏شد به دستور پيامبر ص به خاطر تناسبهايى كه داشت در سوره قبل قرار داده مى‏شد. در محل كلام ما نيز ممكن است چنين باشد، و از اين رو تاريخ سوره‏هاى فوق منافاتى با تنزل از مرحله بالاتر به پائين‏تر ندارد.

ج- احتمال ديگرى كه براى حل اين مشكل وجود دارد اين است كه اصولاواژه" قرآن" واژه‏اى است كه به" تمام" و" بعض" قرآن هر دو اطلاق مى‏شود، مثلا در آيه اول سوره جن مى‏خوانيم" إِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً":" ما قرآن عجيبى شنيديم" پيدا است كه آنها قسمتى از قرآن را شنيده بودند." قرآن" از ماده قرائت است، و مى‏دانيم قرائت و تلاوت، هم بر كل قرآن صادق است و هم بر جزء آن، بنا بر اين تحدى بمثل قرآن مفهومش تمام قرآن نيست و با ده سوره و حتى يك سوره نيز سازگار مى‏باشد.از سوى ديگر" سوره" نيز در اصل به معنى مجموعه و محدوده است، و بر مجموعه‏اى از آيات نيز تطبيق مى‏كند هر چند يك سوره كامل به اصطلاح معمولى نبوده باشد.و به تعبير ديگر سوره در دو معنى استعمال مى‏شود يكى به معنى مجموع آياتى كه هدف معينى را تعقيب مى‏كند و ديگر يك سوره كامل كه با بسم اللَّه شروع و پيش از بسم اللَّه سوره بعد پايان مى‏پذيرد.

شاهد اين سخن آيه 86 سوره توبه است آنجا كه مى‏فرمايد:" وَ إِذا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ أَنْ آمِنُوا بِاللَّهِ وَ جاهِدُوا مَعَ رَسُولِهِ ." (هنگامى كه سوره‏اى نازل مى‏شود كه ايمان به خدا بياوريد و با پيامبرش جهاد كنيد .) روشن است كه منظور از سوره در اينجا همان آياتى است كه هدف فوق (يعنى ايمان به خدا و جهاد) را تعقيب مى‏كند هر چند قسمتى از يك سوره كامل باشد. "راغب" نيز در كتاب" مفردات" در تفسير آيه اول سوره نور" سُورَةٌ أَنْزَلْناها ." مى‏گويد:" اى جملة من الاحكام و الحكم ." همانگونه كه ملاحظه مى‏كنيم سوره را به معنى مجموعه‏اى از احكام تفسير كرده است.بنا بر اين فرق چندانى ميان" قرآن" و" سوره" و" ده سوره" از نظر مفهوم لغت باقى نمى‏ماند يعنى همه اينها به مجموعه‏اى از آيات قرآن اطلاق مى‏گردد نتيجه اينكه تحدى قرآن به يك كلمه و يك جمله نيست كه كسى ادعا كند من‏مى‏توانم مثل آيه" وَ الضُّحى‏" و آيه" مُدْهامَّتانِ" و يا جمله‏هاى ساده‏اى از قرآن را بياورم، بلكه تحدى در همه جا به مجموعه‏اى از آيات است كه هدف مهمى را تعقيب مى‏كند.