دکتر نام از اساتيد دانشگاه قم در اين باره سخنان خوبي دارد که از نظر مي گذرد.
بسياري از دانشجويان از اينجانب مي خواهند موضوعاتي را براي پايان نامه اشان معرفي کنم. منتها معرفي موضوع مثل نسخه پيچيدن پزشک است؛ يعني تا اطلاعات لازم از توانايي ها، علايق، محدوديت ها و فرصت هاي آنها نداشته باشيم، نمي توانيم موضوع مناسبي را پيشنهاد کنيم. علاوه بر آن موضوعات و مسائلي که براي پژوهش معرفي مي شود، به گونه اي نيست که دانشجويان بتوانند آن را با هر استادي به سر انجام دلخواه برسانند. پايان نامه کار تحقيقي مشترک ميان استاد و دانشجوست و اساساً دانشجو به خصوص در حوزه موضوعات و مسائل پيچيده تحقيقي به منزله دستيار استاد تلقي مي شود؛ يعني به واقع اين استاد راهنماست که تحقيق مي کند. منتها از دانشجو براي تحقيق خودش استفاده مي کند. به همين رو دانشجو بايد زير نظر استاد به انتخاب موضوع و طراحي طرح تحقيق بپردازد و اين نظارت بايد تا پايان جلسه دفاع ادامه داشته باشد. به همين جهات است که به دانشجو پيشنهاد مي شود، مراحل ذيل را براي انتخاب موضوع پايان نامه دنبال کند:
1. انتخاب استاد راهنما
در مرحله اول بايد استاد راهنما را انتخاب کرد و موضوع را با راهنمايي او گرفت. به نظر من بايد استاد راهنما خيلي بي خاصيت باشد که دانشجو خود موضوعي را انتخاب کند و آنگاه به او پيشنهاد کند و او هم بدون هيچ مقدمه اي بپذيرد. اگر فرض بر اين باشد که دانشجو از چنان اشراف علمي برخوردار نيست که موضوع شايسته تحقيق انتخاب کند و طرح تحقيق مناسب را طراحي کند، بايد انتخاب موضوع و طراحي تحقيق زير نظر استاد راهنما انجام شود.
هر استادي اگر واقعا اهل مطالعه و صاحب نظر باشد، به يک يا چند حوزه خاص اشراف دارد و مي تواند در همان حوزه ها موضوعات شايسته تحقيق معرفي کند. البته صرف معرفي موضوع از هر کسي در هر زمينه اي ممکن است؛ اما موضوعي که شايسته تحقيق است، جز از متخصص در يک يا دو حوزه خاص امکان ندارد. آناني که تخصص لازم ندارند، معمولاً موضوعاتش يا تکراري است و يا ارزش تحقيق ندارد و يا منابع لازم براي تحقيق ندارد و خلاصه بسياري از مشکلات ديگر دارد. بر اين اساس، تأکيد مي شود، ابتدا استاد راهنما انتخاب شود و بعد زير نظر او به انتخاب موضوع اهتمام گردد.
2. معرفي توانايي ها و محدوديت ها و علايق
دانشجو بعد از اين که متناسب با توانايي ها و محدوديت ها و علايق خود، استاد راهنمايش را انتخاب کرد، بايد خود را به استاد راهنما معرفي کند. بگويد که:
اولاً، در چه زمينه هايي توانايي علمي دارد؟ زبان انگليسي و زبان عربي اش در چه حدي است؟ آيا به راحتي مي تواند از متون خارجي استفاده کند يا نه؟ رشته تحصيلي اش در دوره قبل چه بوده است؟ از کامپيوتر مي تواند خوب استفاده کند؟ تايپ کردن مي داند؟ آيا در زمينه موضوعي مطالعات قبلي داشته است؟ به لحاظ هوشي چطور است؟ معدل درسي اش چقدر بوده است؟ آيا سابقه تحقيق دارد؟ آيا تاکنون مقاله اي نوشته و به چاپ رسانده است؟
بايد توجه داشت که دانشجو بايد علاوه بر توانايي هاي استاد به توانايي هاي خود هم اتکاء کند. استفاده از توانايي هاي خود موجب مي شود، تحقيق پايان نامه را بهتر و سريع تر و عميق تر سامان بدهد.
ثانياً، چه محدوديت هايي دارد؟ آيا شاغل است؟ آيا متأهل است؟ چه شغلي دارد؟ آيا ساکن خوابگاه است؟ آيا در حال رفت و آمد به شهر خود است؟ در شبانه روز چقدر فرصت مطالعه و تحقيق دارد؟
بايد توجه داشت که براي تحقيق يک فرصت محدود پيش بيني شده و دانشجو بايد با توجه به محدوديت هاي خود موضوعي را انتخاب کند که بتواند در اين فرصت به سامان برساند.
3. اقدام به مطالعه و تحقيق زير نظر استاد راهنما براي انتخاب موضوع
پس از آن که استاد راهنما از توانايي ها و محدوديت هاي دانشجو آگاهي کسب کرد، موضوعاتي را متناسب با آنها معرفي مي کند. منتها دانشجو نبايد يکباره و يکشبه آن را انتخاب کند. بايد حداقل يک هفته روي موضوع مطالعات اجمالي را انجام دهد و آنگاه به انتخاب موضوع اقدام کند. دانشجو بايد با کمک استاد راهنما مشخص کند:
اولاً، آيا موضوع پيش تر کار شده و اثري درباره آن نوشته شده است يا نه؟ بايد از نو بودن آن مطئمن باشد و گرنه بسا تکراري و دوباره کاري باشد و ارزش تحقيق نداشته باشد. براي اين منظور بايد از طريق جستجوي اينترنتي و غير اينترنتي مثل مراجعه به کتابخانه هاي تخصصي و فهرست پايان نامه ها و کتب و مقالات بررسي کند که آيا موضوع نو است يا تکراري.  مشخصات 2100 پايان نامه قرآني و حديثي ؛ حدود 350 بايسته قرآني و حديثي؛ ابزارها و راهکارهاي پژوهش قرآني در اينترنت
ثانياً، چه منابعي براي موضوع تحقيق هست؟ آيا به اندازه کافي مطلب و منبع وجود دارد که بتواند در حد يک پايان نامه محتوايي را فراهم کند يا نه؟
ثالثاً، چه سئوالات يا ريز موضوعاتي درخور تحقيق راجع به موضوع تحقيق وجود دارد؟ مراجعه به کتابخانه ها و آثار مي تواند پاسخ اين سئوال را روشن کند.
4. نوشتن طرحنامه زير نظر استاد راهنما
بعد از اين که پيشينه تحقيق و ريز مسائل و زير موضوعات تحقيق روشن شد، دانشجو بايد زير نظر استاد راهنما به طراحي تحقيق بپردازد و فرم طرح تحقيق را تکميل کند. موضوع را تعريف کند و اگر مصطلحاتي در طرح هست که نياز به تعريف دارد، تعريف نمايد. اگر روش تحقيق خاصي دارد، آن را توضيح دهد. پيشينه تحقيق را بيان کند که تاکنون چه کارهايي شده است و ابعاد و مسائل تحقيق نشده کدام اند؟ عناوين فصول و ريز عناوين پيش بيني شده کدام اند؟ در چه مدتي و طي چه مراحلي تحقيق به پايان مي رسد؟ مهم ترين منابعي که محل مراجعه بوده و خواهد بود، کدام اند؟ روش طراحي تحقيق براي پايان نامه و رساله؛ فرم طرح هاي تحقيق و تدريس دانشجويان روش تحقيق؛ موضوعات اساسي طرح پژوهشي در علوم اسلامي
5. دفاع از طرح تحقيق در کميته تحصيلات تکميلي گروه
مناسب است، دانشجو و استاد راهنما از طرح تحقيق در کميته تحصيلات تکميلي دفاع کند و اگر احياناً نقايصي در طرح است، با تذکر اعضاي کميته برطرف شود. ما در گروه آموزشي خود تصويب کرده ايم که استاد راهنما و دانشجو بتواند در صورت تمايل در جلسه کميته تحصيلات تکميلي شرکت کند و از طرح پيشنهادي خود دفاع نمايند. شايان ذکر است، يکباري مدتي پيش از اينجانب دعوت شد، به عنوان استاد مدعو در جلسه دفاع از طرح رساله يک دانشجوي مقطع دکتري در دانشکده الهيات دانشگاه تهران شرکت کنم. خيلي جالب بود، درست همان اشخاصي که معمولاً در جلسه دفاع از رساله حضور پيدا مي کنند، يعني استادان راهنما و مشاور و دو ناظر که يکي از آنها بايد از بيرون دانشگاه باشد، در آن جلسه حضور يافتند. نخست دانشجو طرحش را مطرح و از آن دفاع کرد و سپس ناظران نقد خود را بر طرح مطرح کردند و آنگاه استادان راهنما و مشاور از طرح دفاع کردند و نقصيه هاي طرح را پذيرفتند و مقرر شد، دانشجو طرح را تکميل کند. گفتني است که اين بعد از آني بود که طرح به کميته تحصيلات تکميلي گروه عرضه شده بود و دانشجو از طرحش دفاع کرده بود. آشکار است که وقتي تحقيقي از همان ابتداي طراحي اش با اين نظارت و کنترل دقيق شروع شود، بي شک نتايج ارزشمندي نيز به همراه خواهد داشت.
طي اين مراحل، موضوع پايان نامه انتخاب و نهايي مي شود و دانشجو طبق طرح تحقيق زير نظر استاد راهنما به پژوهش خواهد پرداخت.
| 
درباره این سایت